تولید دسته ای (تولید بچ) چیست؟
تولید یک محصول روش‌های مختلفی دارد، برخی از این روش‌ها برای تولید بیشتر کالاها مناسبند و برخی دیگر فقط منحصر به تولید چند کالای خاص هستند. انواع اصلی سیستم‌های تولید شامل این روش‌ها است: تولید پروژه ای، تولید دسته ای، تولید پیوسته، تولید سفارشی، تولید کارگاهی و تولید انبوه. در این مقاله می‌خواهیم با تولید به روش دسته ای بیشتر آشنا شویم.
به‌طور دقیق‌تر می‌خواهیم بگوییم این روش تولید چیست؟ مزایا، ویژگی‌ها و محدودیت‌های آن کدام است و در کدام صنایع تولیدی کاربرد بیشتری دارد. اول از همه به‌سراغ تعریف این روش برویم.
فهرست مطالب
با «ثمر»، نرم افزار تخصصی تولید تیمیار آشنا شوید
متفاوت، منعطف، دقیق و کاربردی با انواع گزارش‌های تخصصی تولید دسته‌ای.
سربلند در آزمون مجموعه‌‌های تولیدی و صنعتی کشور.
تولید دسته ای چیست؟
تولید دسته ای تعریف ساده‌ای دارد: تولید محصولاتی با ویژگی‌های یکسان که برای تولید از مراحل مختلفی عبور می‌کنند، مراحلی که کاملا به‌هم پیوسته‌اند و خروجی هر مرحله ورودی مرحله بعد است. این روش به تولیدکنندگان امکان می‌دهد محصولات متنوعی را در حجم‌های بالا و زمانی کوتاه تولید کنند. ایجاد تغییر در محصولات تولیدی با این روش بسیار آسان است. به‌گونه‌ای که یک تولیدکننده میتواند در یک دوره تولید، درب خودرو تولید کند و در دوره بعد اسباب‌‌بازی. ویژگی مهم این سیستم تولید این است: بین مراحل مختلف آن رابطه‌ی زنجیروار وجود دارد. یعنی تا زمانی‌که محصول یک مرحله از تولید را کامل نکند نمی‌تواند وارد مرحله بعدی شود.
ایجاد تغییر در محصولات تولید دسته ای به آسانی انجام می‌شود و همین انعطاف‌پذیری به تولیدکنندگان امکان می‌دهد به‌راحتی در هر دوره تولید محصول متفاوتی تولید کنند. از این روش تولید در زمانی استفاده می‌شود:
- مسیر تولید کوتاه باشد
- کارخانه و ماشین‌آلات تولید انعطاف‌پذیری لازم را داشته باشند
- زمان و هزینه تولید کم باشد
اما چه چیزی باعث تفاوت این روش با روش‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تری مثل تولید انبوه یا تولید پیوسته می‌شود؟ دلیل اصلی این موضوع به امکان کنترل کیفیت دقیق‌تر محصولات در این روش برمی‌گردد. نه تولید انبوه و نه تولید پیوسته هیچ‌کدام به مدیران کنترل کیفیت امکان بررسی دقیق محصولات ساخته‌شده و تطبیق با استانداردهای موجود را نمی‌دهند، در این روش‌ها کنترل کیفیت به‌صورت تصادفی و با نمونه‌گیری حجم کوچکی از محصولات تولیدشده انجام می‌شود، اما روش تولید دسته ای به مدیران امکان می‌دهد در هر مرحله از تولید، کیفیت محصول را بسنجند و درصورتی که نمره قبولی نگیرد از ادامه تولید آن جلوگیری کنند تا تغییرات لازم را انجام دهند.
چرا تولیدکنندگان از تولید دسته ای استفاده می‌کنند؟
تولید دسته ای ضایعات و زمان تولید را کاهش می‌دهد و از آن برای تولید محصولات در حجم‌های کم‌تر- نسبت به تولید انبوه و پیوسته- استفاده می‌شود. از آن‌جایی‌که تولید محصولات به‌صورت پیوسته انجام نمی‌شود، دست تولیدکننده در تعیین قیمت و ارایه محصول با قیمتی به‌صرفه باز است. چراکه تعداد محصولات تولیدشده زیاد است و خرید مواد اولیه نیز معمولا در حجم بالا انجام می‌شود. همچنین تولیدکنندگانی که از این روش بهره می‌برند می‌توانند سیاست تولید فصلی را اجرا کنند و به این ترتیب هم تنوع محصولات خود را افزایش دهند و هم درآمد خود را.
این روش تولید با ارایه این ویژگی‌ها به تولیدکننده اطمینان می‌دهد محصولاتی که در حال تولید است با قیمت و کیفیت بهینه‌ای به دست مصرف‌کننده برسد. این سیستم تولید ویژگیِ خاصی دارد و آن امکان کنترل دقیق کیفیت محصول در هر مرحله از ساخت است. در سایر روش‌های تولید درصورتی‌که محصول نهایی معیوب باشد باید تمام فرایند تولید برای پیدا کردن بخشی که کارش را درست انجام نداده بررسی شود اما تولید دسته ای با امکان بررسی دقیق محصولات در هر مرحله از تولید جلوی رفتن محصول معیوب به مرحله بعد را می‌گیرد. اصلی‌ترین دلیل استفاده از این روش تولید نیز همین ویژگی است، یعنی تولید محصول با کیفیت‌تر بدون تحمیل هزینه‌های بیشتر.
دیگر دلیل مهم استفاده از تولید دسته ای توسط تولیدکنندگان انعطاف‌پذیری بالای آن است. این انعطاف‌پذیری در دو حوزه خود را نشان می‌دهد. اول انتخاب بهترین تامین‌کننده و دوم انتخاب بهترین بازار برای فعالیت. مدیریت زنجیره تامین یکی از حیاتی‌ترین کارهایی است که مدیران کسب‌وکارهای تولیدی باید با دقت و وسواس خاصی آن را انجام دهند. کوچک‌ترین غفلت در مدیریت زنجیره تامین، که از انتخاب تامین‌کننده و خرید مواد اولیه تا تولید و انبار و ارسال به فروشگاه را شامل می‌شود، میتواند ضررهای جبران ناپذیری برای کسب‌وکار ایجاد کند. ویژگی تولید به روش دسته ای این است که می‌توان برای اطمینان از کیفیت مواد اولیه‌ای که از تامین‌کننده خریداری می‌شود یک بچ کوچک در حجم اندکی را بدون تحمل هزینه‌های بالا تولید کرد و کیفیت نهایی را سنجید. به این ترتیب همواره خیال تولیدکنندگان از تهیه مواد اولیه باکیفیت راحت است. تنوع در تعداد محصولات نیز باعث می‌شود تولیدکنندگان همواره با چند تامین‌کننده در ارتباط باشند. به این ترتیب تامین مواد اولیه آن‌ها هرگز با مشکل روبه‌رو نخواهد بود.
کدام صنایع بیشتر از تولید دسته ای استفاده می‌کنند؟
صنایعی که بیشتر به‌دنبال بالابردن بهره‌وری تولید هستند و البته حوزه‌ای که در آن فعال‌اند به آن‌ها اجازه می‌دهد به سراغ تولید دسته ای می‌روند. مثلا وقتی کسب‌وکار شما در حوزه نفت و گاز فعال باشد نمی‌توانید از این سیستم استفاده کنید. شما می‌توانید با توجه به نیازتان از خطوط تولید مکانیزه استفاده تا حجم تولید را بیشتر کنید یا محصولات‌تان را سریع‌تر به دست مصرف‌کننده برسانید. از این روش می‌توان برای تولید این محصولات استفاده کرد:
- مبلمان پیش‌ساخته (مثل محصولات برند IKEA)
- کالاهای الکتریکی
- پوشاک
- قطعات خودرو
- نان و شیرینی صنعتی
- کتاب، مجله و روزنامه
- محصولات دارویی
- فست‌فود
البته گستره استفاده از تولید دسته ای خیلی وسیع‌تر از این مثال‌هاست و تقریبا برای تولید تمام محصولات به‌جز محصولاتی که زیرساخت تولید آن‌ها پیوسته یا انبوه است یا تولید آن‌ها به این روش توجیه اقتصادی ندارد کاربرد دارد.
مزایای تولید دسته ای (تولید بچ)
هر روش تولید مزایای خاص خود را دارد. وقتی به‌دنبال پیدا کردن بهترین روش تولید برای کسب‌‌وکارمان هستیم، دانستن مزایای آن بسیار مهم است. مزایای تولید دسته ای (تولید بچ) از این قرارست:
- تولید بچ نسبت به تولید تکی هزینه‌های بسیار کم‌تری دارد.
- در این روش ماشین‌آلات با بهره‌وری بالاتری کار می‌کنند و در نتیجه صرفه‌جویی مالی و زمانی بیشتری دارند.
- انعطاف‌پذیری بالای این سیستم تولید به شما اجازه می‌دهد ریسک تمرکز روی تولید یک محصول خاص را از بین ببرید.
- ضایعات نهایی به‌دلیل این‌که میزان دقیق مواد و قطعات مورد نیاز مشخص است کاهش می‌یابد.
- هزینه‌ی توقف تولید در مقایسه با تولید پیوسته یا انبوه بسیار پایین‌تر است.
- تولید دسته ای امکان تولید فصلی محصولات مختلف را به شما می‌دهد.
- ماشین‌آلات به‌طور مداوم فعال نیستند و همین موضوع باعث کاهش استهلاک و هزینه‌های جاری می‌شود.
- این روش تولید به سرمایه‌گذاری اولیه کم‌تری نیاز دارد.
- کار در این سیستم تولید تکراری نیست و هر دوره تولید با دوره قبل و بعد از خودش متفاوت است. این موضوع استهلاک نیروی انسانی را کاهش می‌دهد.
محدودیت‌های تولید دسته ای
درکنار مزایای گفته‌شده، تولید دسته ای (تولید بچ) محدودیت‌هایی نیز دارد که ممکن است برای برخی از کسب‌وکارها با توجه به حوزه‌ی فعالیت‌شان بسیار مهم باشد. این محدودیت‌ها عبارتند از:
- کنترل کیفیت در این روش بسیار منظم و دقیق انجام می‌شود که این موضوع میتواند زمان توقف تولید را افزایش دهد.
- هزینه‌های انبارداری برای حجم‌های بالای تولید بیشتر است.
- عیب‌یابی بچ‌ها و رفع آن‌ها میتواند باعث افزایش ضایعات و زمان تولید شود.
- زمانی که درحال تغییر عمکلرد ماشین‌آلات هستید تا محصول جدیدی را تولید کنید، کارکنان شما عملا بی‌کارند و بهره‌وری‌شان به‌شدت کاهش می‌یابد.
- محصولات تولیدی در این روش نمی‌توانند کاملا با خواسته‌ها و نیازهای مشتری هم‌سو باشند.
در راهکار مدیریت تولید ثمر می‌توانید:
- مرکزهای کاری و عملیات کاری نامحدود برای واحد صنعتی خود تعریف کنید،
- تعداد نامحدودی خط تولید و نمودار فرایند عملیات (OPC) تعریف کنید،
- برآورد تولید و سربرنامه تولید (MPS) واحد صنعتی خود را به‌شکلی مکانیزه انجام دهید،
- برنامه‌ریزی مواد مورد نیاز (MRP) فرایند تولید خود را به‌شکلی عاری از خطا انجام دهید،
- به‌شکلی دقیق و منعطف برای خطوط تولید واحد صنعتی خود برنامه‌ریزی تولید انجام دهید،
- با تجمیع خودکار اطلاعات OPCها، MPSها و MRPها در لحظه برای خطوط تولید دستور تولید صادر کنید،
- به‌شکلی دقیق و چابک ثبت عملکرد تولید (کنترل کیفیت، دوباره‌کاری‌ها و توقفات تولید) انجام دهید،
- تعداد نامحدودی بازه زمانی گزارش‌گیری برای فرایندهای مختلف تولید خود تعریف کنید.
یک مقایسه مختصر: تولید دسته ای در مقابل تولید پیوسته و تولید انبوه
تولید پیوسته
تولید پیوسته برخلاف تولید دسته ای یک روش تولید دایمی است. به این معنا که فرایند تولید در ۷ روز هفته و ۲۴ ساعت شبانه‌روز جریان دارد و متوقف نمی‌شود. توقف‌های تولید پیوسته فقط زمانی اتفاق می‌افتد که ماشین‌آلات آن نیاز به تعمیر یا تعویض داشته باشند. البته این مورد هم به‌ندرت اتفاق می‌افتد چراکه این دستگاه‌ها برای کار مداوم در شرایط سخت ساخته شده‌اند و خیلی نیاز به توقف برای تعمیر ندارند. کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی، پالایشگاه‌ها و تولیدکنندگان کاغذ از این روش تولیدی استفاده می‌کنند.
یکی از اصلی‌ترین مزایای این روش، تولید حجم زیادی محصول در زمانی کوتاه است. این موضوع به‌خصوص زمانی‌که مشتری نیاز به تعداد زیادی محصول با ویژگی یکسان و در زمانی کوتاه دارد به کمک تولیدکننده می‌آید. محدودیت این روش نیاز به سرمایه اولیه بسیار زیادی دارد و ضایعات آن نیز بالا است. همچنین اگر میزان تقاضای محصول کاهش یابد هزینه‌های انبارداری به‌شدت بالا می‌رود.
تولید انبوه
تولید انبوه را با خط مونتاژ و نوار نقاله‌های معروف‌اش می‌شناسند. این روش محبوب برای تولید تعداد بسیار زیادی از محصولات در زمانی کوتاه است. در روش تولید انبوه قطعات مختلف محصول در قسمت‌های مختلف خط تولید روی هم دیگر سوار می‌شوند و به مرحله بعد می‌روند. این قطعات مختلف ممکن است توسط روبات یا نیروی انسانی مونتاژ شوند و مراحل آن معمولا در امتداد یک خط و به‌صورت متوالی جلو می‌روند. یک از بهترین مثال‌ها برای تولید انبوه، خودرو است. خاستگاه این روش کارخانجات تولید خودروی فورد در آمریکا بوده است.
هزینه‌های اولیه راه‌اندازی خط تولید انبوه بالاست. اما وقتی جریان تولید به راه افتاد هزینه‌ها به دلیل وجود کار تکراری و در نتیجه افزایش بهره‌وری کاهش می‌یابد. همچنین اگر نیروی انسانی در خط مشغول به کار باشد، چون کاری که انجام می‌دهد نیاز به تخصص بالایی ندارد، هزینه‌های به‌مراتب کم‌تری دارد.
مثل تولید پیوسته، تولید انبوه نیز نیاز به فضای زیادی برای انبار محصولات تولیدی دارد. این مورد میتواند هزینه‌زا باشد و همچنین باعث ایجاد هزینه‌های ضایعات بیشتری شود. مدیریت کنترل کیفیت در تولید انبوه نیز به‌راحتی انجام نمی‌شود و حتی گاهی نمی‌توان فهمید بروز مشکل در محصول نهایی در نتیجه ایراد در کدام بخش از فرایند تولید بوده است. تغییر الگوی مصرف و کاهش تقاضا نیز میتواند تاثیر جبران‌ناپذیری بر کارخانه‌ها بگذارد.
نقش نرم افزار در تولید دسته ای (تولید بچ)
حالا که با ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های تولید دسته ای آشنا شدید و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با تولید انبوه و پیوسته را دانستید، وقت آن است سری به فناوری بزنیم و ببینیم نرم افزارها چگونه به تسهیل فرایندهای این روش تولیدی کمک می‌کنند.
نرم افزارها در قدم اول کارهای تکراری و روزمره را که احتمال خطای انسانی در آن‌ها بالاست کاهش می‌دهند. فرایندهای خودکاسازی‌شده در کارخانه‌ها زمان در دسترس شما را بیشتر می‌کند تا به سایر وظایف مدیریتی‌تان بپردازید. داشبوردهای طراحی‌شده در این نرم افزار امکان دسترسی سریع و درلحظه به گزارش‌ها، داده‌ها و هرآن‌چه برای مدیریت دقیق‌تر نیاز دارید را در اختیارتان می‌گذارند. ابزارهای پایش ماشین‌آلات نیز به شما کمک می‌کند در ثانیه از وضعیت آن‌ها آگاه باشید و برنامه‌ی دقیق نگهداری و تعمیرات آن‌ها را انجام دهید.
امکان مدیریت یکپارچه زنجیره تامین، از خرید تا انبارداری و مدیریت مواد به مدیران و تصمیم‌گیران اجازه می‌دهد تامین‌کنندگان ممتاز را شناسایی و بهترین فرایندها را مشخص کنند تا زنجیره تامین با مشکل روبرو نشود. نرم افزار مدیریت تولید یکی از ابزارهایی است که به‌لطف فناوری در سال‌های اخیر بین کارخانه‌ها رایج شده و صنایع تولیدی با کمک آن توانسته‌اند بخش زیادی از فرایندهای‌شان را مدیریت، گلوگاه‌ها را شناسایی و بهره‌وری را افزایش دهند.