تولید کارگاهی چیست و چه ویژگی‌ها و مزایایی دارد؟
اصلی‌ترین شاخصه تولید کارگاهی، تولید محصولات در حجم بسیار پایین با تنوع بسیار بالا است. این روش تولید از دستگاه‌ها و تجهیزاتی استفاده می‌کند که هرکدام برای کار خاصی طراحی شده‌اند. همچنین ایستگاه‌های کاری در کسب‌وکارهای تولیدی‌ای که از این روش بهره می‌برند کاملا مستقل از هم عمل می‌کنند. محصولات تولید شده با این روش سطح بالایی از سفارشی‌سازی دارند. ممکن است گاهی محصولات تولیدی از هیچ استانداردی پیروی نکنند، چراکه برای برآوردن یک نیاز بسیار خاص طراحی و تولید شده‌اند.
تولید یک محصول روش‌های مختلفی دارد، برخی از این روش‌ها برای تولید بیشتر کالاها مناسبند و برخی دیگر فقط منحصر به تولید چند کالای خاص هستند. انواع اصلی سیستم‌های تولید شامل این روش‌ها است: تولید پروژه ای، تولید دسته ای، تولید پیوسته، تولید سفارشی، تولید کارگاهی و تولید انبوه. در این مقاله می‌خواهیم با تولید کارگاهی بیشتر آشنا شویم.
یک ویژگی جالب در روش تولید کارگاهی شکل گردش کار در کارگاه است. در این روش، محصول تولیدی ممکن است در مرحله اول از ایستگاه کاری الف عبور کند و بعد از طی مثلا سه مرحله دوباره به ایستگاه کاری الف برگردد. حالا همین ایستگاه کاری در یک دوره‌ی تولید دیگر ممکن است کاملا بدون استفاده باقی بماند یا تنها ایستگاه کاری فعال باشد. این ویژگی تولید کارگاهی به نیازهای هر سفارش تولید و فرایندهایی که برای آن باید انجام شود برمی‌گردد.
فهرست مطالب
تولیدکنندگانی که از این روش استفاده می‌کنند محصولات تولیدی خود را به‌طور عمده به سه روش می‌فروشند: فروش به خریداران عمده، فروش مستقیم به مشتریان یا تولید قطعاتی که در سایر محصولات استفاده می‌شود. این تولیدکنندگان برای مدیریت فرایند تولید معمولا از روش تولید به‌هنگام استفاده می‌کنند.
تاریخچه و مشخصه‌های اصلی تولید کارگاهی
تولید کارگاهی اولین شکل تولید بوده است. بیاید به حدود هزار سال پیش برگردیم و وضعیت تولید یک آهنگر را باهم ببینیم. آهنگر صبح‌ها کارگاه آهنگری‌اش را باز می‌کند و مشتریان یکی‌یکی به او مراجعه و سفارش‌های خود را می‌گویند. یک نفر به قندشکن نیاز دارد، دیگری انبر، یکی خنجر ، یکی تعمیر دیگ و...، در این کارگاه یکی دو نفر به‌همراه خود آهنگر مشغول به‌کارند و هرکدام در کار خود خبره‌اند. ابزار و تجهیزات آن‌ها محدود است و ساده، هر ابزار ممکن است در چند فرایند تولید نقش داشته باشد و برخی از آن‌ها هم در تمام محصولاتی که در کارگاه ساخته می‌شوند نقش دارند، مثل چکش.
این وضعیت در تقریبا تمام کسب‌وکارها رواج داشت تا این‌که انقلاب صنعتی از راه رسید. ابزارهای ساده، محصولات متنوع، حجم‌های تولید کم و تعداد کم اما متخصص نیروهای انسانی رایج‌ترین تصویری بود که در کارگاه‌های تولیدی می‌دیدیم. اختراع دیگ بخار و آغاز انقلاب صنعتی کم‌کم تغییرات را شروع کرد. سرعت تولید بالا رفت، حجم سفارش‌ها بیشتر شد و رفته‌رفته کارخانه‌ها و خط‌های تولیدِ دسته‌ای جای تولید کارگاهی را گرفت. بعد‌تر هم که تولید انبوه آمد و حالا هم روش‌های مکانیزه تولید، مثل تولید پیوسته و تولید افزوده جای خود را بین صنایع تولیدی باز کرده‌اند.
نکته جالب درباره‌ی تولید کارگاهی این‌که محصولات تولیدی با این روش همیشه خواهان دارد. همیشه افرادی هستند که محصولات منحصربه‌فردی می‌خواهند و فقط یک یا چند استادکار ماهر توان ساخت آن را دارند.
بیشتر کسب‌وکارهای تولیدی برای شروع، کارشان را با این روش تولید آغاز می‌کنند. این روش تولید به‌دلیل هزینه‌های اولیه پایین‌تر، حجم کم‌تر تولید و انعطاف‌پذیری بالا انتخاب کسب‌وکارهای نوپا است. در ادامه به بررسی مشخصه‌های اصلی این روش می‌پردازیم. اگر بخواهیم این مشخصه‌ها را فهرست‌وار بگوییم:
- محصولات تولیدی تنوع زیادی دارند،
- حجم محصولات تولید بسیار کم است (بین ۱ تا دسته‌های ده‌تایی یا نهایت صد‌تایی)،
- چیدمان کارگاه ظاهر بسیار متفاوتی دارد،
- نیروهای کار یا مختصص‌اند یا به‌مرور زمان متخصص می‌شوند،
- ماشین‌ها و ابزارها چندمنظوره‌اند و برای تولید یک محصول خاص ساخته نشده‌اند،
- برنامه‌ریزی‌های تولید کارگاهی بسیار جزئی و ریز است،
دو مورد اول را که توضیح دادیم و وضعیت محصولات تولیدیِ کارگاه‌هایی که روش تولید کارگاهی دارند را بررسی کردیم. کالاهایی کاملا سفارشی‌سازی‌شده در حجم‌های پایین. اما چیدمان کارگاه‌ها در این روش چگونه است؟ باهم بخوانیم.
مهم است بدانیم در در این روش تولید ماشینآلات بدون هیچ نظم و ترتیب خاصی چیده می‌شوند. در واقع دستگاه‌هایی که عمکلرد مشابه دارند معمولا کنار هم گذاشته می‌شوند. مثلا دریل‌ها همه یک‌جا، دستگاه‌های تراشکاری یک‌جا، دستگاه‌های جوش‌کاری یک‌جا. دلیل این امر آن است که در تولید کارگاهی برای تولید محصولات در دوره‌های تولید متفاوت فرایندهای یکسانی وجود ندارد. ممکن است در یک دوره تولید محصولات چهار بار در چهار در مرحله مختلف به تراشکاری نیاز داشته باشند. با این‌حال چیدمان کارگاهی باید به‌گونه‌ای باشد تا هزینه جابه‌جایی و حرکت بین ایستگاه‌های مختلف کاری به حداقل برسد. بهتر است چیدمان به‌صورتی باشد که ایستگاه‌های کاری در عین این‌که از هم استقلال دارند به‌یک‌دیگر نزدیک هم باشند.
نیروهای انسانی بخش مهم دیگری در تولیداند. در روش‌های تولید پیوسته و دسته‌ای کارگران معمولا مجموعه‌ای از وظایف تکرارشونده را انجام می‌دهند. اما در این روش این موضوع به‌ندرت دیده می‌شود. مگر این‌که کارگاه تولیدی فقط یک قطعه خاص برای استفاده در یک محصول دیگر را تولید کند. به‌طورکلی اما کارگران تولید کارگاهی، کارگران ماهری هستند که قادرند با چندین ماشین و ابزار مختلف کار کنند. به‌خاطر همین مهارت‌شان حقوق بیشتری می‌گیرند و البته نیازی به سرپرست هم ندارند. نقش اصلی مدیریت در این روش پخش وظایف و برنامه‌ریزی برای تولید محصول در دقیق‌ترین زمان ممکن است.
اما برنامه‌ریزی، این بخش مهم‌ترین قسمت در تمام فرایند تولید کارگاهی است. برنامه‌ریزی دقیق برای نفرات و ماشینآلات درگیر تولید ضروری است. این نوع تولید، محصولات سفارشی و شخصی‌سازی‌شده‌ای را تولید می‌کند که برخی از آن‌ها هیچ استانداردی را رعایت نمی‌کنند. برنامه‌ریزی دقیق برای زمان شروع و پایان فرایندها در تولید‌های خاص چندان معنایی ندارد. چراکه از اتفاقات پیش‌بینی‌نشده و... بی‌خبریم. برنامه‌ریزی تولید به روش کارگاهی باید منعطف و همراه با ویژگی‌های محصول سفارش داده شده باشد. در غیراین‌صورت زمان و انرژی در دسترس‌تان را هدر داده‌اید.
با «ثمر»، نرم افزار تخصصی تولید تیمیار آشنا شوید
متفاوت، منعطف، دقیق و کاربردی با انواع گزارش‌های تخصصی تولید کارگاهی.
سربلند در آزمون مجموعه‌‌های تولیدی و صنعتی کشور.
مزایای تولید کارگاهی
بعد از بررسی مختصر تاریخچه و مشخصه‌های اصلی تولید کارگاهی وقت بررسی مزایا و محدودیت‌های این روش رسیده است. ابتدا مزایا:
1. تولید محصولات سفارشی
تولید محصولات سفارشی یعنی داشتن مشتریانی که سودآوری بیشتری برای کسب‌وکار شما دارند. تولید به روش کارگاهی به شما و مشتریان‌تان امکان می‌دهد سفارش‌های خود را تا حد زیادی سفارشی کنند. هرچه میزان سفارشی‌سازی محصول بیشتر باشد، درآمد و سود شما هم افزایش پیدا می‌کند.
2. انعطاف‌پذیری بسیار بالا
ایستگاه‌های کاری، ماشینآلات و نفرات درگیر در فرایند تولید در هر دوره‌ی تولید قادرند محصول متفاوتی تولید کنند. انعطاف‌پذیری بالای تولید کارگاهی به صاحبان کسب‌وکار امکان می‌دهد برای تولید محصولات با تنوع بالا حق انتخاب داشته باشند.
3. استفاده بهینه از مواد اولیه
در این روش تولید می‌توانیم کم‌ترین ضایعات و دورریز مواد اولیه را داشته باشیم. شرط اصلی آن البته داشتن برنامه مدون و دقیق تولید است. اما از آن‌جایی که جزئیات و ویژگی‌های هر محصول قبل از تولید دقیقا مشخص‌شده است. امکان برنامه‌ریزی دقیق نیز وجود دارد. یکی مزایای اصلی این روش تولید هم همین مصرف بهینه مواد اولیه است.
4. ردگیری دقیق محصولات
هر محصول در تولید کارگاهی از فرایندهای خاص خودش رد می‌شود تا سیر ساخت را کامل کند. این موضوع برای ردگیری دقیق محصولات بسیار مناسب است. چراکه کاملا معلوم است کدام محصول از کدام ایستگاه‌های کاری گذشته و چه فرایندی را طی کرده.
5. نیروهای کار متخصص
برای این‌که تولید دقیقی داشته باشید، به کارگرانی نیاز دارید که مختصص باشند. استفاده از استادکاران و کارگران ماهر در فرایند تولید کارگاهی یک مزیت اصلی دارد. شما فقط دستور ساخت و محصول مورد نیاز را به آن‌ها می‌دهید. دیگر دردسرهای نظارت و کنترل کیفیت جزئی و مانند این‌ها را ندارد.
6. هزینه‌های اولیه پایین
ماشینآلات و ابزار تولید را می‌خرید، آن‌ها را در محوطه کارگاه می‌چینید و تمام. نه نیازی به ماشینآلات سنگین و پیچیده دارید (حداقل نه در ابتدای کار) و نه ابزارهای گران‌قیمت. اگر هم به ابزار خاصی نیاز پیدا کردید که برای یک دوره تولید به آن نیاز داشتید می‌توانید اجاره‌اش کنید. حتی ایجاد ایستگاه‌های کاری جدید هم خللی به روند تولید وارد نمی‌کند. به‌طورکلی این روش تولید برای شروع کار بهترین روش است. شاید در آینده کارگاه شما تبدیل به یک کارخانه با تولید دسته‌ای، انبوه یا پیوسته شد. اما مطمئن باشید در ابتدای راه بهترین روش، تولید کارگاهی است.
تولید کارگاهی اولین روش تولید است. حتی خیلی از تولیدکنندگان مدرن امروزی هم این روش تولیدی را حفظ کرده‌اند و آن را ادامه می‌دهند. اما این موضوع باعث نمی‌شود این روش محدودیت‌های خود را نداشته باشد. در ادامه محدودیت‌های تولید به روش کارگاهی را بررسی می‌کنیم.
محدودیت‌های روش تولید کارگاهی
1. برنامه‌ریزی سخت
برنامه‌ریزی تولید کارگاهی دقیق و جزئی و سخت است. سخت بودن برنامه‌ریزیِ این روش تولید به تنوع سفارش‌ها و متغیر بودن آن‌ها برمی‌گردد، این چالش در تولید به روش کارگاهی گاهی بحرانی می‌شود. چالشی که برای سایر روش‌های تولید حل‌شده است. موضوع از این قرار است که در این نوع تولید ممکن است شما چند سفارش گرفته و در حال تکمیل آن‌ها باشید. ناگهان انبوهی از سفارش‌های جدید از راه می‌رسد که برای تولیدشان باید از روش‌ها و ابزارهای دیگری استفاده کنید. همین موضوع سختی و تغییرات پی‌درپی برنامه‌ریزی برای این روش تولید را آشکار می‌کند.
2. سخت بودن سازماندهی
در تولید کارگاهی، تولید هر محصول فرایند متفاوتی دارد. این تفاوت در روش‌ها و فرایندها می‌تواند چالش بزرگی برای برنامه‌ریزی مواد (BOM) باشد. چراکه برای هر محصول معمولا مواد اولیه متفاوتی نیاز است.
3. زمان تولید طولانی
محصولات تولیدشده به این روش سطح بالایی از سفارشی‌سازی دارند. همین موضوع باعث طولانی شدن روند و زمان ساخت آن‌ها می‌شود. ممکن است محصولی در تولید دسته‌ای در ۳ یا نهایت ۴ روز تولید شود ولی در تولید کارگاهی زمان تولید می‌تواند تا چند هفته طول بکشد.
4. حجم بالای کار
شاید با دیدن این عبارت کمی تعجب کنید و بگویید حجم این تولید که بالا نیست. درست است اما از سمت مشتری این‌طور به‌نظر می‌رسد. اگر تولید کارگاهی داشته باشید و چندین سفارش متفاوت دریافت کنید آن‌وقت متوجه فشار و سنگینی کار می‌شوید. هر سفارش ویژگی منحصر به خود را دارد و زمان و منابع هم محدود است. مدیریت حجم بالای سفارش‌های در این روش تولید یکی از بخش‌های چالش برانگیز آن است.
در راهکار مدیریت تولید ثمر می‌توانید:
- مرکزهای کاری و عملیات کاری نامحدود برای واحد صنعتی خود تعریف کنید،
- تعداد نامحدودی خط تولید و نمودار فرایند عملیات (OPC) تعریف کنید،
- برآورد تولید و سربرنامه تولید (MPS) واحد صنعتی خود را به‌شکلی مکانیزه انجام دهید،
- برنامه‌ریزی مواد مورد نیاز (MRP) فرایند تولید خود را به‌شکلی عاری از خطا انجام دهید،
- به‌شکلی دقیق و منعطف برای خطوط تولید واحد صنعتی خود برنامه‌ریزی تولید انجام دهید،
- با تجمیع خودکار اطلاعات OPCها، MPSها و MRPها در لحظه برای خطوط تولید دستور تولید صادر کنید،
- به‌شکلی دقیق و چابک ثبت عملکرد تولید (کنترل کیفیت، دوباره‌کاری‌ها و توقفات تولید) انجام دهید،
- تعداد نامحدودی بازه زمانی گزارش‌گیری برای فرایندهای مختلف تولید خود تعریف کنید.
نقش نرم‌افزار در تولید کارگاهی
گفتیم که برنامه‌ریزی در تولید کارگاهی یکی از سخت‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش‌های آن است. اهمیت آن از یک‌سو و تغییرات پی‌درپی آن از سوی دیگر آن را تبدیل به سخت‌ترین بخش تولید به روش کارگاهی کرده است. نرم‌افزارها سابقه دیرینه‌ای در تولید دارند. نرم‌افزارهای MRP و MRP II هردو برای کمک به صنایع تولیدی توسعه‌داده‌شده‌اند. شاید بگویید این نرم‌افزارها گران‌قیمت‌اند و برای کارخانه‌هایی مناسبند که تعداد کارکنان‌شان بالای ۱۰۰ نفر است. خب درست می‌گویید اما پاسخ فناوری به این بحث چیز دیگریست. با ظهور فناوری ابری و گسترش استفاده از آن‌ها در صنایع و نرم‌افزارهای سازمانی، حتی ERPها، این نرم‌افزارها از انحصار سازمان‌های بزرگ درآمده‌اند و حتی کسب‌وکاری با پنج یا شش نفر کارمن هم می‌تواند از توانمندی‌های آن‌ها استفاده کند.
بهبود برنامه‌ریزی و بالابردن سرعت آن اولین نتیجه استفاده از نرم‌افزارها در کسب‌‌وکارتان است. با استفاده از امکانات متنوع مثل داشبوردهای مدیریتی، گزارش‌های متنوع و مختلف و تعریف جریان‌های کاری و ایستگاه‌های کاری مختلف، استفاده از نرم‌افزار در تولید کارگاهی‌تان عمکلرد آن را چند پله بهبود می‌دهد.