حسابداری تلفیقی چیست و فرایندهای آن چگونه است؟
شاید وقتی نام شرکتی بزرگ به گوش‌تان می‌خورد که گردش مالی چند میلیاردی دارد و چندین شرکت دیگر زیرمجموعه آن هستند به این فکر کرده باشید که فرایندهای حسابداری آن چگونه انجام و مدیریت می‌شود؟ حسابداری، علمی وسیع و گاهی پیچیده است. علمی که وسعت آن از سرزمین‌های سخت تولید و صنعت تا مسیر‌های پرپیچ و خم و تودرتوی بهای تمام شده را شامل می‌شود.
شاخه‌های مختلف حسابداری را اگر بخواهیم بشماریم قطعا به تعداد انگشتی بیش از دو دست نیاز داریم. در این مطلب نمی‌خواهیم انواع مختلف حسابداری را بررسی کنیم بلکه می‌خواهیم یکی از مهم‌ترین مدل‌های آن یعنی حسابداری تلفیقی را از جهات و جنبه‌های گوناگون کاوش کنیم. با تیمیار و این مطلب همراه باشید تا دنیای وسیع حسابداری تلفیقی را بیشتر جست‌وجو کنیم.
بخوانید: نرم افزار حسابداری صنعتی
مفهوم حسابداری تلفیقی
حسابداری تلفیقی را گاهی حسابداری ترکیبی و گاهی حسابداری ادغامی نیز می‌نامند. این مدل حسابداری یک رویکرد جامع است که از ترکیب اطلاعات مالی واحدها، شاخه‌ها و زیرمجموعه‌های مختلف یک سازمان به وجود می‌آید. در این روش، دارایی‌ها، بدهی‌ها، هزینه‌ها و درآمدهای واحدهای مختلف، که ممکن است در محل‌های متفاوت یا حتی در بخش‌های مختلف بازار فعالیت کنند، با هم ترکیب می‌شوند تا یک تصویر واحد و یکپارچه از کل وضعیت مالی سازمان ارائه دهند.
حسابداری تلفیقی به زبان ساده یعنی جمع‌آوری تمام دادههای مالی شرکت‌های زیرمجموعه‌ی یک شرکت مادر در یک صورت مالی واحد و یکپارچه. شرکت خیالی صدرا را در نظر بگیرید؛ این شرکت چندین زیرمجموعه دارد به نام‌های آذرخش، آبان، سامان ترابر و یادمان. هرکدام از این شرکت‌های زیرمجموعه درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها و اقلام دیگری دارند که در صورت‌های مالی درج می‌شود.
شرکت صدرا در پایان هر سال مالی باید پاسخگوی فعالیت‌های مالی خود و زیرمجموعه‌هایش به مراجع قانونی باشد. اینجاست که حسابداری تلفیقی وارد میدان می‌شود و تمام اقلام مالی شرکت‌های زیرمجموعه شرکت صدرا را در یک صورت مالی یکپارچه جمع‌آوری میکند. البته کاربرد حسابداری تلفیقی فقط به همین‌جا ختم نمی‌شود. کمک به تصمیم‌گیری بهتر، شفافیت مالی بالاتر، چابک‌تر شدن فرایندهای مالی و حسابداری شرکت‌ها و مزایای دیگر باعث شده این مدل حسابداری برای سازمان‌های بزرگ و چند شاخه اهمیت و جذابیت بالاتری پیدا کند.
حال که تا این اندازه حسابداری تلفیقی را توضیح دادیم بد نیست نگاهی هم به معنی واژه «تلفیق» بیندازیم.
در فرهنگ لغت کسبوکار، تلفیق به فرایندی اشاره دارد که طی آن چندین شرکت کوچکتر برای تشکیل یک شرکت بزرگ‌تر با یکدیگر تلفیق می‌شوند. همین معنی باعث شده تا تلفیق و ادغام را در دنیای تجارت یکی بدانیم. رویکردی که هدف آن گسترش و تقویت حضور در بازار و بالا بردن دسترسی به منابع و افزایش توانمندی‌ها انجام می‌شود.
اما معنای تلفیق در حسابداری متفاوت است. اینجا تلفیق یعنی جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی صورت‌های مالی متعدد شرکت‌های تابعه در قالب صورت‌های مالی تلفیقی. این روش به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا یک دیدگاه کلی و جامع از عملکرد مالی گروه‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه خود به دست آورند.
در حوزه مالیات نیز تلفیق معنای متفاوتی دارد؛ اینجا تلفیق به ادغام چندین شرکت یا اشخاص حقوقی وابسته در یک نهاد یکپارچه اشاره دارد که با هدف بهینه‌سازی و یکپارچگی در امور مالیاتی انجام می‌پذیرد.
به طور کلی، ادغام به عنوان یک تکنیک یا عملیات حقوقی در حوزه کسبوکار شناخته می‌شود که دو یا چند سازمان را تحت یک واحد سرپرستی جدید ادغام، تلفیق، متحد یا یکپارچه میکند. در این فرایند، سازمان‌های اصلی منحل شده و با یک نهاد جدید به منظور ایجاد یک ساختار موثرتر و هماهنگ‌تر در سطح کسبوکار جایگزین می‌شوند.
بخوانید: بهترین نرم افزار حسابداری تولید
چرا حسابداری تلفیقی مهم است؟
وقتی فعالیت‌های اقتصادی یک واحد تجاری گسترش پیدا میکند، شرکت‌ها به فکر بزرگ‌تر کردن گستره فعالیت‌های خود و متنوع‌تر کردن دامنه محصولات و خدماتشان هستند. این هدف اغلب از طریق خرید سهام شرکت‌های کوچکتر و گسترش شبکه فعالیت‌های اقتصادی دنبال می‌شود. با این رویکرد، شاهد پدید آمدن شرکت‌های سرمایه‌گذاری و گروه‌های شرکتی متعدد هستیم که نیازمند یک روش یکپارچه در تلفیق صورت‌های مالی واحدهای اقتصادی مختلف هستند. این زمینه بستری برای پیاده‌سازی و توسعه حسابداری تلفیقی فراهم می‌آورد.
گفتنی است در ایران نیز استاندارد شماره ۱۸ با عنوان «صورت‌های مالی تلفیقی و حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری فرعی» از سال ۱۳۸۰، ارائه صورت‌های مالی تلفیقی را به یک الزام قانونی تبدیل کرده است. این استاندارد به شرکت‌ها کمک میکند تا با دقت بیشتری به ادغام و تلفیق اطلاعات مالی پرداخته و در عین حال، اصول و قوانین حسابداری را رعایت کنند.
اما اساسا چرا سازمان‌های بزرگ اقدام به تلفیق می‌کنند و از حسابداری تلفیقی استفاده می‌کنند؟ برای پاسخ به این سوال باید موارد زیر را در نظر گرفت:
- حذف هزینه‌های ثابت و تکراری؛
- هماهنگ‌شدن فرایندهای مختلف مانند تولید محصولات؛
- بالا رفتن بهره‌وری در حوزه مدیریت مالی؛
- کم شدن هزینه‌های مالی و بالا اعتبارات؛
- بیشتر شدن سرعت دستیابی به منابع مالی و استفاده از وجوه مازاد؛
- کاهش ریسک‌های مخلتف تجاری؛
- استفاده از امتیازها و مزایای قانونی و مالیاتی؛
- و...
اجزای اصلی حسابداری تلفیقی
حال که با مفهوم و تعاریف اصلی حسابداری تلفیقی آشنا شدیم بهتر است به سراغ اجزای اصلی این مدل حسابداری نیز برویم و آن‌ها را کمی بیشتر بررسی کنیم.
- ترکیب دارایی‌ها و بدهی‌ها: این شامل ادغام تمامی دارایی‌ها و بدهی‌های مختلف واحدهای تابعه در صورت‌های مالی واحد شرکت مادر است.
- تجزیه و تحلیل درآمدها و هزینه‌ها: در این روش، درآمدها و هزینه‌های تمام واحدها بررسی و با یکدیگر تلفیق می‌شوند تا ارزیابی دقیق‌تری از عملکرد مالی سازمان ارائه شود.
- بهبود گزارش‌دهی مالی: با ادغام اطلاعات مالی، حسابداری تلفیقی گزارش‌دهی مالی را ساده‌تر و شفاف‌تر میکند، به ویژه برای شرکت‌هایی که دارای شعبات یا واحدهای متعدد هستند.
- انطباق با اصول حسابداری ویژه: این روش به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا اصول حسابداری ویژه مربوط به تلفیق را رعایت کنند، مانند اصول مربوط به شناسایی درآمد و هزینه‌ها در سطح گروه.
- ارزیابی و کنترل داخلی: حسابداری تلفیقی به ارزیابی و بهبود فرآیندهای کنترل داخلی کمک میکند، از جمله در زمینه‌هایی مانند ریسک مالی و انطباق با قوانین و مقررات.
چرایی استفاده از حسابداری تلفیقی
هدف اصلی تهیه صورت‌های حساب تلفیقی، گردآوری و تحلیل اطلاعات مربوط به وضعیت و عملکرد مالی یک شرکت مادر و زیرمجموعه‌های آن است. این اطلاعات ضروری هستند زیرا صورت‌های مالی جداگانه یک شرکت مادر نمی‌توانند تصویر دقیق و کاملی از کل فعالیت‌های اقتصادی و مالی گروه شرکت‌های مرتبط ارائه دهند.
علاوه بر این، برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی مالی موثر، سازمان‌های تجاری به دادههای جامع و معتبری در مورد وضعیت مالی و جریان نقدینگی خود نیاز دارند. این نیازها از طریق تهیه صورت‌های حساب تلفیقی برآورده می‌شوند.
کاربران اصلی حسابداری تلفیقی، عمدتاً سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت مادر هستند. با این حال، صورت‌های تلفیقی اطلاعات مفید و جامعی را نیز برای سایر ذینفعان و تصمیم‌گیران در سطح گروه فراهم می‌کنند.
همچنین از دیگر دلایل استفاده از حسابداری تلفیقی می‌توان به این موارد هم اشاره کرد:
- تسهیل در تصمیم‌گیری مدیریتی: با ارائه یک دیدگاه کلی و یکپارچه، مدیران می‌توانند تصمیمات بهتری برای کل سازمان اتخاذ کنند.
- رعایت استانداردهای حسابداری و مقررات قانونی: این روش به سازمان‌ها کمک میکند تا استانداردهای بین‌المللی حسابداری و الزامات قانونی را رعایت کنند.
- شفافیت و دقت در گزارشگری مالی: حسابداری تلفیقی باعث می‌شود که گزارش‌های مالی دقیق‌تر و شفاف‌تر باشند، که این موضوع برای سرمایه‌گذاران و ذینفعان خارجی اهمیت زیادی دارد.
ضوابط و رویه‌های قانونی حسابداری تلفیقی
حال بد نیست نگاهی هم به ضوابط و رویه‌های قانونی حسابداری تلفیقی داشته باشیم. بر اساس استاندارد حسابداری شماره ۱۸، واحدهای تجاری اصلی به جز آن دسته که اکثریت سهام‌شان (۹۰٪ یا بیشتر) مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار واحد تجاری اصلی دیگری است، ملزم به تهیه صورت‌های مالی تلفیقی هستند و باید صورت‌های مالی جداگانه خود را نیز ارائه دهند.
واحد تجاری اصلی به واحدی گفته می‌شود که دارای یک یا چند واحد تجاری فرعی است. در مواردی که واحدهای تجاری اصلی از تهیه صورت‌های مالی تلفیقی معاف می‌شوند، موافقت تمام سهامداران اقلیت لازم است.
استاندارد حسابداری شماره ۱۸ از نظر الزام به تهیه صورت‌های مالی تلفیقی به استانداردهای بین‌المللی، آمریکا و انگلستان نزدیک‌تر است. این استاندارد همچنین الزام به ارائه صورت‌های مالی جداگانه به همراه صورت‌های مالی تلفیقی دارد.
در ایران، تهیه صورت‌های مالی جداگانه واحد تجاری اصلی از نظر قانونی ضروری است. استاندارد حسابداری شماره ۱۸ بر این موضوع تاکید دارد که صورت‌های مالی جداگانه واحد تجاری اصلی نباید به عنوان نماینده کلی وضعیت مالی و عملکرد مالی گروه درک شوند، و بنابراین باید همراه با صورت‌های مالی تلفیقی ارائه شوند.
در استانداردهای حسابداری تلفیقی آمریکا، تهیه صورت‌های مالی تلفیقی برای تمام واحدهای تجاری اصلی الزامی است، که این با استاندارد شماره ۱۸ و استانداردهای بین‌المللی متفاوت است. استانداردهای حسابداری انگلستان نیز دایره وسیع‌تری از واحدهای تجاری اصلی را از تلفیق معاف میکند.
ضوابط حسابداری تلفیقی در تهیه صورت‌های مالی شامل ادغام اقلام مشابه صورت‌های مالی واحدهای تجاری اصلی و فرعی پس از انجام تعدیلات لازم است. هدف این است که صورت‌های مالی تلفیقی یک تصویر جامع از وضعیت مالی و عملکرد گروه به عنوان یک نهاد اقتصادی منفرد ارائه دهند. این شامل تعدیل معاملات و مانده‌های درون‌گروهی و شناسایی سود و زیان‌های تحقق نیافته ناشی از این معاملات است.
در مورد سهم اقلیت، استاندارد حسابداری شماره ۱۸ خاصیت انتساب سهم اقلیت از خالص دارایی‌های واحد تجاری فرعی را بر اساس سهم آنان از مبلغ دفتری خالص دارایی‌ها و تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه از تاریخ تحصیل واحد تجاری به بعد تعیین میکند. در استانداردهای بین‌المللی حسابداری، علاوه بر روش استاندارد حسابداری شماره ۱۸، روش ارزش منصفانه نیز پذیرفته شده است. در حالی که استانداردهای حسابداری آمریکا محاسبه سهم اقلیت را بر اساس بهای تمام شده پذیرفته‌اند، استانداردهای حسابداری انگلستان سهم اقلیت را بر اساس ارزش منصفانه در تاریخ ترکیب محاسبه می‌کنند.
چگونه صورت‌های مالی را در حسابداری تلفیقی تهیه کنیم؟
در حسابداری تلفیقی برای تهیه صورت‌های مالی ، باید از روش‌های حسابداری یکنواخت و یکپارچه برای ثبت معاملات و رویدادهای مشابه در شرایط مشابه استفاده شود. اگر روش‌های حسابداری به‌کار رفته در یکی از واحدهای تجاری عضو گروه با روش‌های به‌کار رفته در تهیه صورت‌های مالی تلفیقی متفاوت باشد، صورت‌های مالی آن واحد برای استفاده در تهیه صورت‌های مالی تلفیقی باید مطابق با روش‌های مورد نیاز تعدیل شوند.
در صورت عدم امکان انجام چنین تعدیلاتی، باید به صراحت اعلام شود که کدام بخش از اقلام منعکس شده در صورت‌های مالی تلفیقی تحت تأثیر روش‌های متفاوت حسابداری قرار گرفته‌اند.
از نظر رویه‌های حسابداری یکسان، استانداردهای حسابداری ایران، بین‌المللی، انگلستان و آمریکا هماهنگ هستند. در زمینه دوره‌های حسابداری، صورت‌های مالی واحد تجاری اصلی و واحدهای فرعی برای تهیه صورت‌های مالی تلفیقی باید دارای دوره‌های مالی همزمان باشند.
اطلاعات حاصل از صورت‌های مالی تلفیقی که دوره‌های مالی آن‌ها یکسان است، بیشتر قابل مقایسه و کاربردی است، زیرا اختلاف در دوره‌های زمانی می‌تواند بر قابلیت مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی تأثیر منفی بگذارد.
طبق استاندارد حسابداری شماره ۱۸، وقتی تاریخ‌های گزارشگری متفاوت باشند، واحد تجاری فرعی برای اهداف تلفیق باید صورت‌های مالی خود را مطابق با تاریخ صورت‌های مالی واحد تجاری اصلی تهیه کند. اگر این کار ممکن نباشد، صورت‌های مالی واحد تجاری فرعی برای آخرین سال مالی قابل استفاده است، به شرطی که پایان سال مالی واحد فرعی بیش از سه ماه قبل از پایان سال مالی واحد تجاری اصلی نباشد. در صورت وقوع هرگونه رویداد مهم در فاصله زمانی مذکور که تأثیر قابل توجهی بر صورت‌های مالی تلفیقی داشته باشد، لازم است تعدیلات مورد نیاز انجام گیرد. این رویه در استانداردهای حسابداری تلفیقی ایران، بین‌المللی، انگلستان و آمریکا مشترک است.
چرا استفاده از حسابداری تلفیقی مهم است؟
اهمیت استفاده از حسابداری تلفیقی صرفا برای یکپارچه کردن صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ نیست. این مدل حسابداری به سازمان‌ها کمک میکند تا به اهداف زیر نیز برسند:
- ارائه تصویر دقیق و کامل: حسابداری تلفیقی اطلاعات مالی یک سازمان بزرگ و تمام زیرمجموعه‌های آن را در یک صورت مالی ترکیب میکند. این امر به تهیه صورت‌های مالی که تصویر دقیق و جامعی از وضعیت مالی کل سازمان ارائه می‌دهند، کمک میکند.
- تصمیم‌گیری مدیریتی موثرتر: با ارائه دیدگاه کلی از عملکرد مالی کل گروه، مدیران می‌توانند تصمیمات استراتژیک و مدیریتی بهتری اتخاذ کنند.
- رعایت استانداردهای حسابداری و قانونی: حسابداری تلفیقی به سازمان‌ها کمک میکند تا استانداردهای حسابداری بین‌المللی و قوانین مربوط به گزارش‌دهی مالی را رعایت کنند.
- شفافیت برای سرمایه‌گذاران و ذینفعان: صورت‌های مالی تلفیقی به سرمایه‌گذاران و سایر ذینفعان این امکان را می‌دهند که از وضعیت مالی و عملکرد کل گروه شرکت‌ها آگاه شوند.
- پیچیدگی کمتر در گزارش‌دهی: برای شرکت‌های بزرگ با چندین واحد تابعه، حسابداری تلفیقی فرآیند گزارش‌دهی را ساده‌تر و مدیریت‌پذیرتر میکند.
- ارزیابی و کنترل داخلی بهتر: این روش به شرکت‌ها کمک میکند تا فرآیندهای کنترل داخلی و ریسک‌های مالی را بهتر ارزیابی و مدیریت کنند.
تیمیارERP؛ ابزاری یکپارچه برای داشتن حسابداری یکپارچه
نرم‌افزار تیمیارERP به‌عنوان یک راهکار برنامه‌ریزی منابع سازمانی پیشرفته، رویکردی انقلابی در مدیریت کسبوکار ارائه می‌دهد. این نرم‌افزار با تاکید بر یکپارچه‌سازی، خودکارسازی و استفاده از هوش تجاری (BI)، فرآیندهای سازمانی را بهینه‌سازی کرده و به شرکت‌ها در کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی یاری می‌رساند. قابلیت ادغام با سیستم‌های شخص ثالث، انعطاف‌پذیری بی‌نظیری را برای گسترش قابلیت‌ها فراهم میکند.
تیمیارERP علاوه بر مدیریت جامع فرآیندهای سازمانی، توانایی مدیریت فرایندهای مالی پیچیده از جمله حسابداری تلفیقی را دارد. این ویژگی آن را به یک ابزار قدرتمند برای سازمان‌هایی تبدیل میکند که به دنبال کنترل دقیق و هوشمندانه بر عملکرد مالی خود هستند.