ایزو تولید چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

ایزو تولید و استاندارد ایزو به‌طورکلی چیست و چه کاربردی برای صنایع تولیدی مدیریت تولید دارد؟ این مهم‌ترین سوالی است که در این مقاله به آن پاسخ می‌دهیم و درکنارش به سراغ بررسی انواع ایزوها در سازمان‌های تولیدی می‌رویم. ایزو (ISO) مخفف International Organization for Standardization است. ترجمه این عبارت می‌شود سازمان بین‌المللی استانداردسازی. براساس تعریف سایت رسمی ایزو: «ایزو یک سازمان غیردولتی مستقل است، حوزه فعالیت‌های آن در سطح جهان است و هم‌اکنون ۱۶۷ عضو رسمی دارد».

 وظیفه اصلی این سازمان طراحی، توسعه و ارایه استانداردهایی است که در سراسر دنیا توسط متخصصان آن صنعت تایید شده است. در زمان نگارش این مقاله تعداد ایزوهایی که توسط این سازمان منتشر شده به ۲۴هزار و ۳۳۸ رسیده است.

کسب‌وکارهای فعال در حوزه تولید رقابت سخت و نفس‌گیری را تجربه می‌کنند. آن‌ها باید کالاهایی را تولید و ارایه کنند که در گام اول رضایت مشتری را به‌دست آورد و در گام بعدی نیازهای او را برطرف کند. به‌خصوص در دنیای رقابتی امروز که کوچک‌ترین وجه تمایزی می‌تواند باعث ایجاد یک تغییر شگرف در سهم سازمان از بازار و تغییر در درآمد شود.

وقتی به تولیدکنندگانِ درجه یک نگاه می‌کنید می‌بینید که تاکید زیادی روی فهرست بلندبالای ایزوهایی که تاکنون دریافت کرده‌اند دارند. ایزوها نقش مهمی در کسب اعتبار برند و بالا بردن وجهه آن دارند. شاید شرکت‌های تولیدی تا وقتی در بازار محلی خود فعالیت می‌کنند خیلی نیازی به ایزوهای خاص نداشته باشند و با قوانین داخلی کشورشان کار را پیش برند. اما زمانی که کسب‌وکار تولید‌ی‌ای می‌خواهد وارد بازار جهانی شود موضوع متفاوت است. اینجاست که اهمیت ایزو تولید برای کسب‌وکارهای تولیدی به عنوان یک ابزار راهکار تولید روشن می‌شود.

هدف اصلی توسعه ایزوهای مختلف، چه ایزو تولید و چه ایزوهای غیرتولیدی، ایجاد جهانی امن‌تر، پاک‌تر و عادل‌تر است. شاید کمی شعارگونه به‌نظر برسد. اما با دقت به حوزه‌هایی که ایزوها برای بهتر کردنشان ارایه می‌شوند می‌بینیم که حقیقت دارد. هدف اصلی ایزوها ایجاد فرایندهای استانداردی است که تمام مصرف‌کنندگان در جای‌جای جهان به محصولات و خدمات متنوع و استاندارد دسترسی داشته باشند.

سازمان‌ها معمولا برای گرفتن ایزوهای مختلف باید موارد زیاد و البته سختی را رعایت کنند. برخی از ایزوها آن‌ها را ملزم به رعایت مسئولیت‌های اجتماعی می‌کند، برخی دیگر مصرف بهینه انرژی را سرلوحه کار آن‌ها قرار می‌دهند، برخی کاهش ضایعات، برخی رعایت سلامت و حفظ جان کارکنان، برخی کنترل کیفیت و... . ایزوها و به‌خصوص ایزو تولید برای بخش‌ها و سازمان‌های زیادی توسعه داده شده‌اند. ایزهای مختلفی برای بخش‌های مختلف یک سازمان تولیدی وجود دارد، از فرایندهای تولید در کف کارخانه گرفته تا مدیریت زنجیره تامین، حمل‌و‌نقل و سایر خدماتی که کسب‌وکار ارایه می‌دهد.

در این مطلب می‌خواهیم به بررسی ایزو تولید بپردازیم. منظور از بررسی یعنی هرکدام از ایزوهای مهم تولید را معرفی کنیم، ویژگی‌ها و پیش‌نیازهای دریافت آن‌ها را بدانیم و در نهایت ببینیم هر ایزو تولید به بهتر شدن کدام فرایند در کسب‌وکار تولیدی کمک می‌کند.

چرا کسب‌وکارهای تولیدی به ایزو تولید نیاز دارند؟

بیایید ایزو تولید را مانند یک فرمول بدانیم. فرمولی که با اجرای آن در سازمان می‌توان فرایندها را بهبود داد و آن‌ها را استاندارد کرد. درواقع ایزو می‌گوید با وجود من در سازمان فرایندها باید اصلاح شوند، اگر نشدند، یا استانداردها به‌درستی اجرا نمی‌شوند یا اصلا ایزویی وجود ندارد.

اما چرا برای سازمان‌های تولیدی، ایزو و به‌خصوص ایزو تولید لازم است؟ قبل از پاسخ به این سوال خوب است بدانیم بررسی استانداردهای موجود در سازمان برای ارایه گواهی‌نامه ایزو توسط خود سازمان ایزو انجام نمی‌شود. معمولا یک طرفِ سومِ موردِ تایید با انجام ارزیابی‌های دوره‌ای از کسب‌وکارِ متقاضیِ ایزو آن را واجد شرایط تشخیص می‌دهد و گواهی ایزو صادر می‌شود. درحال حاضر گواهی ایزو چیزی نیست که بگوییم اگر سازمان‌های تولیدی آن را نداشته باشند نمی‌توانند در بازار فعالیت کنند.

دریافت گواهی ایزو تولید برای کسب‌وکارهای تولیدی معمولا به چند دلیل انجام می‌شود، دلایلی که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

• مزیت رقابتی

از آن‌جایی که ایزو یک گواهی معتبر است که در سطح جهانی پذیرفته شده، تولیدکنندگانی که گواهی ایزو تولید دارند راه هموارتری برای حضور در بازارهای جهانی دارند. اگر با سازمان تجارت جهانی (WTO) آشنا باشید، اهمیت داشتن گواهی ایزو را بیشتر درک می‌کنید. WTO سازمانی است که قوانین فعالیت‌های تجاری بین‌المللی را تعیین می‌کند. تقریبا همه قواعدی که WTO تعیین می‌کند براساس ایزوهای موجود است. یعنی قواعد سازمان تجارت جهانی همگی بر پایه ایزوها است. پس داشتن ایزو به‌خصوص برای فعالیت در بعد جهانی از این بابت مهم است.

• معتبر بودن ایزوها برای دولت‌ها

ایزو تولید فقط مصرف جهانی ندارد. درست است که سازمان ایزو یک نهاد غیردولتی است. اما برخی از اعضای آن که استانداردها را تعیین و تایید می‌کنند عضو رسمی دولت‌های کشورهای مختلف‌اند. این بدان معناست که اگر سازمانی گواهی‌نامه ایزو را دریافت کند به نوعی قواعد و استانداردهای رسمی و داخلی کشور را نیز پذیرفته و در امتحان آن‌ها قبول شده است. در برخی کشورها شرط دریافت استاندارد ملی داشتن یک یا چند گواهی ایزو خاص است.

• افزایش درآمد و فروش

دو محصول یک‌سان را در نظر بگیرید، مثلا یک قطعه مصرفی خودرو مانند لنت ترمز، روی بسته‌بندی یکی از آن‌ها انواع و اقسام ایزوها و استانداردها را می‌بینید و روی دیگری فقط نام تولید‌کننده و شماره بچ تولید. به کدام تولیدکننده اعتماد بیشتری دارید؟

داشتن ایزو، به‌خصوص ایزو تولید باعث بالا رفتن اعتبار شما می‌شود. بالا رفتن اعتبار باعث افزایش فروش و افزایش فروش باعث افزایش درآمد می‌شود. برخی سازمان‌های تولیدی این‌طور فکر می‌کنند که گرفتن گواهی‌نامه ایزو باعث افزایش هزینه‌های سازمان می‌شود. تفکر این سازمان‌ها این است که برای گرفتن ایزو باید کنترل کیفیت را سخت‌تر کنند و مواد اولیه را گران‌تر تهیه کنند. با کمی تفکر متوجه این مهم می‌شوید که پیش گرفتن همین رویه‌ها به‌خودی‌خود باعث بالا رفتن کیفیت، افزایش سهم بازار و بیشتر شدن درآمد شما می‌شود.

تلاش برای گرفتن ایزو تولید در صنایع باعث می‌شود تعداد خطاها کم‌تر و فرایندها بهتر و با کیفیت‌تر شوند. نظارت مداوم بر اجرای ایزو در سازمان نیز باعث می‌شود فرایندها در طول زمان نه‌تنها افت کیفیت نداشته باشند که بهتر کامل‌تر شوند. کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، افزایش درآمد و کیفیت، عینی‌ترین نتیجه استفاده از ایزو در کسب‌وکارهای تولیدی است.

• ایزو تولید؛ ۵ ایزوی رایج تولید را بشناسید

۲۴هزار و ۳۳۸ استاندارد ایزو تا به این لحظه منتشر شده است. از بین این عدد، ۵تای آن‌ها برای کسب‌وکارهای تولیدی رایج‌تر و البته مهم‌ترند. در ادامه این ۵ ایزو تولید را بیشتر بررسی می‌کنیم.

همچنین بخوانید: نرم افزار خرید؛ الزام یا هزینه زا؟

ایزو ۹۰۰۱

این ایزو تولید محبوب‌ترین عضو خانواده ایزوهای ۹۰۰۰ است. ایزو ۹۰۰۱ مختص تولید نیست. اما از آن‌جایی که تاکید آن بر کنترل کیفیت است معمولا یکی از اصلی‌ترین ایزوهای تولید شناخته می‌شود. ایزو ۹۰۰۱ باعث شکل‌گیری سیستم مدیریت کیفیت (QMS) در سازمان می‌شود.

آخرین نسخه این ایزو به نام ISO 9001:2015 به ایزوی سیستم مدیریت کیفیت معروف است. این ایزو ۷ قانون درباره مدیریت کیفیت را ارایه می‌کند. این ۷ قانون در اصل هسته اصلی QMS سازمان را تشکیل می‌دهند. این قوانین البته الزارم‌آور نیستند. بلکه به‌عنوان راهنمایی برای بهتر شدن کیفیت فرایندها و محصولات تولیدی در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌گیرند. حتی ممکن است برخی از این ۷ قانون در کسب‌وکار شما، به دلیل شکل کسب‌وکار، جایگاهی نداشته باشند. ۷ قانون QMS از این قرارند:

•     تمرکز بر مشتری؛
•     رهبری؛
•     استفاده از توانایی افراد؛
•     رویکرد فرایند محور؛
•     بهبود دایمی؛
•     تصمیم‌گیری براساس مستندات؛
•     مدیریت رابطه‌ای.

در ادامه خلاصه‌ای از مفاهیم موجود در ایزو ۹۰۰۱ را بررسی می‌کنیم. همچنین اطلاعات پایه‌ایِ نحوه پیاده‌سازی آن در سازمان را نیز بررسی می‌کنیم. با این‌حال لازم است بدانید که ایزو ۹۰۰۱، به‌عنوان یک ایزو تولید به‌ هیچ عنوان به شما نمی‌گوید چگونه کسب‌وکارتان را اداره کنید. فقط راه‌های خلاقانه انجام کارها را به شما معرفی می‌کند.

چرخه PDCA

از آن‌جایی که ایزو تولید بر بهبود فرایندهای موجود تاکید دارد، برای بهتر کردن آن‌ها ابزارهایی نیز دارد. یکی از این ابزارها چرخه دمینگ یا PDCA است. این چرخه شامل برنامه‌ریزی (Plan)، اجرا (Do)، بررسی (Check) و عمل (Act) است. چرخه PDCA می‌تواند روی هر فرایندی پیاده‌سازی و موجب بهبود آن شود. اجرای قواعد چرخه دمینگ در سازمان باعث می‌شود فرایندها بهتر و بهتر شوند و تمام نیازهای مشتری در آن‌ها دیده شود. موضوعی که هدف اصلی و غایی ایزو ۹۰۰۱ است.

تفکر مبتنی بر ریسک

یکی از تغییراتی که در نسخه ۲۰۱۵ ایزو ۹۰۰۱ نسبت به نسخه ۲۰۰۸ آن شاهد بودیم، ظهور مفهومی جدید با عنوان تفکر مبتنی بر ریسک است. تفکر مبتنی بر ریسک یک اقدام پیشگیرانه است که از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری می‌کند. اگر بخواهیم این ایزو تولید را خیلی ساده بگوییم این مفهوم می‌گوید در هر مشکلی که بروز می‌کند باید هم فرصت‌ها را ببینید و هم ریسک‌ها را.

در این مفهوم، برای بهبود دایمی فرایندها در سازمان، نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها در هر بخشی از سازمان شناسایی و تحلیل می‌شوند. در واقع در هر فرایندهای که روند بهبود آن آغاز می‌شود باید تمام این نقاط دیده شوند تا عملکرد و کارایی آن فرایند بهتر شود.

استانداردهای کیفیت، بازرسی و کنترل کیفیت

این حوزه از ایزو ۹۰۰۱ بر کنترل کیفیت تاکید دارد. درواقع این بخش می‌گوید پیاده‌سازی و بهبود فرایندها باید براساس افزایش کیفیت و کنترل و نظارت دایمی بر آن باشد.

بهبود دایمی

در این ایزو تولید، ایزو ۹۰۰۱ تاکید دارد که فرایندها باید به‌طور دایمی بهبود یابند و این مهم باید در اولویت مدیران ارشد سازمان باشد.

مستندسازی

ایزو ۹۰۰۱ تاکید زیادی بر مستندسازی دارد. تمام روند‌ها، فرایندها، دستورالعمل‌های کاری، فرم‌ها باید مستند باشند و برای بهتر شدن فرایندها بهینه شوند.

ایزو ۹۰۰۱ به‌عنوان یک ایزو تولید برای بیشتر صنایع تولیدی قابل پیاده‌سازی است. اما در برخی صنایع پیچیده مثل داروسازی یا خودروسازی با کمی تغییر و هم‌سو شدن با قوانین داخلی این بخش‌ها قابل استفاده است.

ایزو ۱۳۴۸۵

این ایزو تولید در واقع نسخه تغییر یافته ایزو ۹۰۰۱ برای صنایع پزشکی است. این ایزو به‌طور خاص برای صنایعی که به تولید دستگاه‌های پزشکی مشغولند و می خواهند QMS‌ را پیاده‌سازی کنند طراحی و ارایه شده است. در این ایزو قوانین و رویه‌های خاص پزشکی که برای تولید دستگاه‌های مخصوص باید رعایت شود آمده است. تولیدکنندگان دستگاه‌هایی که براساس قوانین به علامت CE نیاز دارند باید این ایزو را داشته باشند.

IATF 16949:2016

ایزو تولید 16949:2009 سیستم مدیریت کیفیت مانند ایزوی قبلی برپایه خانواده ایزوهای ۹۰۰۰ است. این نسخه برای تولیدکنندگان خودرو و صنایع وابسته توسعه یافته است.

ایزو 14001

بعد از ایزوهایی که تمرکزشان بر سیستم مدیریت کیفیت (QMS) بود به ایزوهای EMS می‌رسیم. ایزو تولید ۱۴۰۰۱:۲۰۱۵ از خانواده ایزو سیستم‌های مدیریت محیط زیست است. این ایزو با تمرکز بر رویکرد سیستمی سازمان‌های تولیدی برای مدیریت موثر محیط زیست و یکپارچه کردن آن‌ها با فرایندهای سازمان شناخته می‌شود. کسب‌‌وکارهایی که از این ایزو بهره‌ می‌برند می‌توانند در چارچوب قوانین داخلی کشور خودشان، تولید ضایعات، آلودگی هوا، آب، خاک و تغییرات اقلیمی را کنترل کنند و کاهش دهند.

در خصوص سیستم مدیریت انرژی هم یک ایزو وجود دارد که به ایزو ۵۰۰۰۱  معروف است. ایزو تولید ۱۴۰۰۱ می‌توانند به توسعه پایدار و ایجاد یک زیرساخت دوست‌دار محیط‌زیست کمک کند.

ایزو ۴۵۰۰۱

این ایزو تولید در حال حاضر در نسخه ۴۵۰۰۱:۲۰۰۸ ارایه شده و تمرکز آن بر سلامت و ایمنی کارکنان است. این ایزو با نام OH&S شناخته می‌شود و مانند ایزوهای قبلی بر ایجاد چارچوبی تاکید دارد که امنیت و سلامت جانی و روانی کارکنان را تامین کند. کسب‌وکارهایی که به‌دنبال گرفتن این ایزو تولید هستند باید خطرات محیطی محل کار را شناسایی و تا حد امکان خنثی کنند. همچنین باید برای سلامت جسمی کارکنان برنامه‌های مختلف مثل بیمه‌های متنوع داشته باشند. همچنین فرایندهای آن‌ها نیز باید به‌شکلی طراحی شود که کم‌ترین آسیب روانی و جانی را برای کارگر به همراه داشته باشد.

به جز ایزو‌ تولید، چه استانداردهای رایج دیگری وجود دارند؟

به غیر از ایزوهایی که آن‌ها را بررسی کردیم استانداردهای دیگری نیز هستند که به شما کمک می‌کنند بازار خود را توسعه دهید و مشتریان جدیدی به دست آورید. چند استاندارد رایج را در ادامه بررسی می‌کنیم.

CE/UKCA

کالاهایی که در بازارهای اروپا و بریتانیا فروخته می‌شوند ملزم به دریافت این ایزو تولید هستند. استاندارد CE/UKCA روی محصولاتی قرار می‌گیرد که استفاده از آن‌ها هیچ خطر جانی‌ای برای مصرف‌کننده نداشته باشد.

RoHS

این واژه مخفف Restriction of Certain Hazardous Substance است. این استاندارد بیشتر برای محصولات الکترونیکی کاربرد دارد. وجود این استاندارد روی کالا نشان‌دهنده این است که از مواد خطرناک در ساخت این نوع کالاها استفاده نشده است. تاکید RoHS بر استفاده نکردن این قطعات از شش عنصر کادمیوم، جیوه، کرومیوم، سرب، مواد شیمیایی BDE و PBB است.

گواهی‌نامه UL

این ایزو تولید خیال مصرف‌کننده را از بابت استاندارد بودن تمام فرایندهای کاری برای ساخت محصول نهایی راحت می‌کند. پیش‌نیاز دریافت این گواهی‌نامه پیاده‌سازی و گرفتن تاییدیه EFQM در سازمان است. این علامت را بیشتر روی لوازم خانگی و قطعات الکترونیکی می‌بینیم.

استانداردسازی فرایندها و ایجاد زیرساخت دریافت ایزو

یکی از راه‌های مطمئن برای دریافت گواهی‌نامه‌های مختلف و ایزوهای تضمین کیفیت و ایزو تولید استفاده از ابزارهای دقیق و کاربردی است. ابزارهایی که هم کار کارکنان را راحت کند و هم خیال مصرف‌کننده را از بابت استاندارد بودن فرایندها.

«ثمر»، نرم‌افزار هوشمند تولید، محصولی از تیم‌یار است که این مهم را برای سازمان‌های تولیدی به ارمغان می‌آورد. ثمر با دراختیار داشتن طیف وسیعی از ابزارهای مدیریت تولید و برنامه‌ریزی تولید، یکی از مهم‌ترین بازیگران سازمان شما برای بهبود فرایندها و مدیریت شفاف و دقیق آن‌هاست. ثمر یکی از ماژول‌های نرم افزار ERP‌ تیم‌یار است. ماژولی که آن‌قدر توسعه یافته که خود می‌تواند به‌عنوان یک نرم‌ افزار مستقل و جامع به بازار عرضه شود. بخشی از امکانات ثمر از این قرارند:

• امکان تعریف BOM محصول؛
• امکان تعریف عملیات تولیدی و نمودار فرایند عملیات (OPC)؛
• امکان ایجاد نامحدود مرکز‌های کاری؛
• امکان تعریف ماشین‌آلات؛
• امکان تعریف شیفت کاری؛
• امکان تعریف مرکز و حساب هزینه؛
• امکان تعریف سرپرست و مسئول عملیات تولید؛
• امکان تعریف تنظیمات تولید سفارشی و غیرسفارشی؛
• امکان ایجاد الگوی کنترل کیفیت در برنامه‌ریزی تولید؛
• امکان تعریف انواع روش‌های قیمت‌گذاری تولید؛
• امکان ایجاد و مشاهده گزارش ثبت عملکرد؛
• امکان قابلیت تعریف نامحدود عملیات و زمان استاندارد انجام هر عملیات؛
• امکان تعریف مراکز کاری به تفکیک ماشین و نفر؛
• امکان تخصیص مراکز هزینه به هر مرکز کاری؛
• امکان تعریف ظرفیت مراکز کاری؛
• امکان محاسبه ظرفیت مراکزی کاری؛
• امکان تعریف انواع سفارشات تولید (داخلی، پیمانکاری و...)؛
• امکان بررسی میزان موجودی در زمان بررسی سفارش‌های تولید؛
• امکان ثبت حواله مصرف حین تولید؛
• امکان ثبت رسید انتقال مواد به خط تولید بعد از تأیید دستور تولید؛
• امکان پیش‌بینی تقاضا بر اساس سوابق؛
• امکان تبدیل خروجی MRP به سفارش خرید یا سفارش تولید (داخلی، پیمانکاری، حق‌العملکاری)؛
• امکان بالانس سفارش تولید بر اساس ظرفیت مراکز کاری؛
• امکان نگهداری تغییرات BOM به همراه نسخه‌های هر دوره آن؛
• امکان بایگانی دلیل تغییرات در سیستم؛
• امکان فراخوانی کارمند از ماژول مدیر سیستم، ماژول پرسنلی و ماژول CRM؛
• امکان ثبت خودکار درخواست کنترل کیفیت مواد ورودی در زمان رسیدن کالا؛
• امکان تعریف اسناد فنی در سیستم و ضمیمه‌کردن فایل مربوطه؛
• و... .

همچنین ثمر نقش مهمی در یکپارچه‌ کردن فرایندهای مختلف کسب‌وکارهای تولیدی دارد. این نرم افزار با جمع‌آوری داده‌های مختلف از تمام فرایندها، چه صفی و چه ستادی، ابتدا آن‌ها را ثبت، سپس دسته‌بندی و در نهایت در اختیار واحدها و افراد تصمیم‌گیر در سازمان می‌گذارد. ثمر برای یکپارچگی در تولید امکانات زیادی در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهد. نمونه‌ای از این امکانات را در ادامه می‌بینید:

• امکان تعریف انواع سفارشات تولید (داخلی، پیمانکاری)؛
• امکان بررسی میزان موجودی در زمان بررسی سفارشات تولیدی؛
• امکان ثبت حواله مصرف حین تولید؛
• امکان ثبت رسید انتقال مواد به خط تولید بعد از تایید (سفارش) دستور تولید؛
• امکان پیش‌بینی تقاضا براساس سوابق؛
• امکان تبدیل خروجی  نرم افزار MRP به سفارش خرید یا سفارش تولید داخلی یا پیمانکاری (حق‌العملکاری)؛
• امکان بالانس سفارش تولید براساس ظرفیت مراکز کاری؛
• امکان نگهداری تغییرات BOM به همراه نسخ آن؛
• امکان ثبت و نگهداری و دلیل تغییرات در سیستم؛
• امکان فراخوانی کارمند از ماژول مدیر سیستم، ماژول پرسنلی و ماژول CRM؛
• امکان ثبت خودکار درخواست کنترل کیفیت مواد ورودی در زمان رسید کالا؛
• امکان تعریف اسناد فنی در سیستم و الصاق فایل مربوطه؛
• و... .

قیمت نرم افزار تولید